بررسی جایگاه فناوری نانو در صنعت دریایی کشور

ستاد توسعه فناوری نانو، مدیران و کارشناسان ناوگان ملی کشتیرانی و استادان دانشگاه طی میزگردی که در اواخر مرداد ماه سال جاری و با همکاری نشریه پیام دریا صورت گرفت، جایگاه فناوری نانو در صنعت دریایی را مورد بررسی قرار دادند.

فناوری نانو با ورود به صنعت دریایی کشور ابداعات و نوآوری‌های جدیدی را به ارمغان آورده که در نوع خود بی‌نظیر است. بر این اساس در آینده‌ای نزدیک شاهد شکوفایی بیشتر صنایع مرتبط با حمل‌ونقل دریایی در استفاده از فناوری نانو خواهیم بود.

در میزگردی که در اواخر مرداد ماه و با حضور ستاد توسعه فناوری نانو، مدیران و کارشناسان ناوگان ملی کشتیرانی و استادان دانشگاه برگزار شد؛ مهندس غلامعباس پورحق‌وردی مدیرعامل شرکت مدیریت کشتی، مهندس حجت‌ا... فرهوش مدیرعامل شرکت خیبر، مهندس عبدالرضا محبی رئیس دفتر مطالعات و نظارت بر امور ناوگان گروه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران، مهندس مهدی مجید مدیر دفتر تحقیق و توسعه فنی شرکت مدیریت کشتی، مهندس محمدحسین طالع‌زاری معاون دفتر تحقیق و توسعه فنی شرکت مدیریت کشتی، دکتر حمید دلاوری عضو هیئت‌علمی دانشگاه تربیت مدرس، دکتر علی‌اصغر نجیمی و مهندس رضا سلطانعلی زاده از ستاد ویژه توسعه فناوری نانو حضور داشتند.

در ابتدای این جلسه تحولات ناشی از فناوری نانو در بخش صنایع دریایی تشریح و در ادامه فعالیت‌های ستاد توسعه فناوری نانو در زمینهٔ صنعت دریایی نظیر رنگ‌ها، فیلترها، آب توازن و کاهش میزان سولفور در سوخت کشتی‌ها گزارش شد.

در ادامه مشروح موارد ذکر شده در این میزگرد آورده شده است.

غلامعباس پورحق‌وردی: فناوری‌های نوین نانو ظرفیت‌های فراوانی در صنایع مخابرات، کامپیوتر و الکترونیک داشته و همچنین در حوزه‌های دیگری مانند تولید فایبرگلاس‌ها، نانو کامپوزیت‌ها، جاذب‌های ارتعاشی، جاذب‌های صوتی و مواد مقاوم در مقابل آتش، صنایع دریایی و کشتی‌سازی نیز کاربرد بسزایی دارد.

تکنولوژی نانو در ایجاد پوشش‌های مناسب برای صنایع دریایی، استفادهٔ آن در ساخت شناورها و سازه‌های دریایی که از مقاومت بالایی برخوردار است بسیار حائز اهمیت می‌باشد. سوخت حاصل از تکنولوژی نانو ده‌ها برابر بیشتر از سوخت معمولی، انرژی آزاد می‌کند.

بحث فناوری نانو در سال‌های اخیر در ایران مطرح شده و نقش ارزنده‌ای در توسعهٔ صنایع دریایی دارد و به نوعی آن را هدفمند کرده است زیرا صنایع دریایی کشور در حال طی کردن دوران تکامل خود است و استفاده از این فناوری می‌تواند این سیر تکامل را تسریع کند. بخش عمده صنایع دریایی در زمینهٔ ساخت کشتی، فراساحل و تجهیزات بندری خلاصه می‌شود و کاربرد مفید این تکنولوژی به درستی در کشتیرانی شناسایی شد و اواخر اسفندماه 1397 به دستور مدیریت ارشد کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران یک کارگروه مشترک متشکل از متخصصان این شرکت و متخصصان نانوی نهاد ریاست جمهوری تشکیل شد که در این جهت کارهای بسیار خوبی نیز صورت گرفته است. در این مدت کوتاه، این کارگروه پیشرفت خیلی خوبی داشته است به طوری که در مرحلهٔ اول توانست با استفاده از تکنولوژی نانو، ساخت یک سری از ملزومات و فیلترها را جلو ببرد و طرح‌های دیگری را نیز در دست اجرا دارد.

تیم‌های بسیار خوبی در حوزهٔ نانو در کشور فعالیت دارند و تولیدات فراوانی را در نمایشگاه‌ها عرضه می‌کنند. به همین جهت تقاضا داریم که دامنهٔ فعالیت‌ها در صنعت دریا محدود نباشد.

از این ستاد تقاضا داریم در جهت استفادهٔ بهینه از این تکنولوژی، نیازهای مالی صنایع دریایی را از طریق ستاد ریاست‌جمهوری پیگیری کنند که دیگر شرکت‌ها در این زمینه دغدغه‌ای نداشته باشند و باید این نیازهای فنی در کشور شناسایی و به درستی تقسیم‌بندی شود. در پایان صحبتم باز هم از مدیریت ارشد کشتیرانی تشکر می‌کنم که خردمندانه این نیاز را احساس و شناسایی کردند.

عبدالرضا محبی: باید از کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران و نشریهٔ پیام دریا که متولی و میزبان این میزگرد شده است تشکر کنم چرا که بخشی از محصولات به دست آمده از تکنولوژی نانو کاربرد مؤثری در صنایع دریایی و کشتی‌ها دارند. من به نوبهٔ خود از همکاران ستاد نانو که با علاقه موضوع را پیگیری کردند و از کلیه همکاران، مدیران محترم ارشد کشتیرانی و پیام دریا که زمینهٔ این هم‌اندیشی را فراهم نمودند سپاسگزارم. ضمن تأیید صحبت‌های همکاران در زمینهٔ کاربرد تکنولوژی نانو در حوزه‌های مختلف صنایع از جمله صنایع دریایی و حمل‌ونقل باید گفت که فعالیت‌های صنعت دریایی فقط محدود به کشتیرانی نیست. با توجه به حمایتی که کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران در مورد استفاده از تکنولوژی پیشرفتهٔ نانو در انجام برنامه‌های کارشناسانه داشته‌اند و ارتباط خوب ایجاد شده با ستاد فناوری نانو و سایر ستادهای بالادستی می‌توان هستهٔ کارآمدی را در این حوزه در کشتیرانی شکل داد. طی جلساتی که چندی پیش با اعضای ستاد فناوری ریاست جمهوری داشتیم، مشخص شد صندوق شکوفایی و نوآوری ریاست جمهوری نیز قویاً از توسعهٔ این فناوری در کشور حمایت کند. با توجه به تجارب سازمانی قبلی به‌عنوان هستهٔ مرکزی، برخی فعالیت‌ها را در این حوزه با یکدیگر دنبال خواهیم کرد. برخی از حوزه‌های کاربردی دریایی فناوری نانو عبارت‌اند از صنعت فراساحل، تصفیه آب، انواع پالایشگاه‌ها، انواع مواد اوّلیه ساخت کشتی و نیز ملزومات مورد نیاز کشتی‌ها از جمله سوخت، روغن و مواد مصرفی تا تکنولوژی‌های به کار رفته در سیستم‌های کنترل، الکترونیک، انواع جاذب‌ها، انواع سامانه‌های ارتباطی که بخشی از این موارد به کشتیرانی و بخش دیگر به تولید کشتی مربوط می‌شود. همچنین حوزه‌هایی که کشتیرانی مایحتاج کشتی‌ها را از آن‌ها تأمین می‌کند مانند روغن، سوخت و سایر صنایع جانبی، مشمول این موضوع می‌باشند.

فناوری نانو با تلاش و زحمات فراوان دانشمندان این حوزه در کشور پایه‌ریزی شده و اعتبار جهانی پیدا کرده است به طوری که اکنون این فناوری با حمایت‌های مستمر مقامات ارشد کشور، به بلوغ رسیده است.

حجت ا... فرهوش: کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران از 26 سال پیش رسالت خود را در بحث خودکفایی و حمایت از تولیدات داخل کشور با استفاده از رنگ‌های دریایی و بعد روغن‌های دریایی و مواد شیمیایی آغاز کرده است. با وجود اینکه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران استفاده‌کنندهٔ این اقلام بر روی شناورهای خود است ولی با اتکا به دانش فنی بالای خود همیشه برای آزمایش میدانی تولیدات داخل کشور پیش‌قدم بوده است، در این خصوص محصول روغن‌موتور اصلی، تولید یک شرکت ایرانی با همکاری کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران در یکی از شناورهای ناوگان به کار گرفته شد و پس از انجام آزمایش‌های مربوطه توسط شرکت وارتیسلا، محصول فوق تأییدیهٔ جهانی گرفت.

همچنین در زمینهٔ رنگ نیز به همین شکل توانستیم تولیدکننده‌های خارجی را با تولیدکنندگان داخلی مرتبط کنیم تا انتقال تکنولوژی و فرمولاسیون انجام گیرد که چهار شرکت تولیدکننده داخلی لیسانس‌های معتبر جهانی را دریافت کرده‌اند.

در بحث مواد شیمیایی در حالی که تولیدکنندگان خارجی حاضر به انتقال تکنولوژی و فرمولاسیون به تولیدکنندگان ایرانی نبودند و فقط فروش مواد شیمیایی برایشان اهمیت داشت، با استفاده از توانایی تولیدکنندگان مواد شیمیایی داخلی، مهندسی معکوس و تولید مواد شیمیایی در داخل انجام شد و در حال حاضر سه، چهار شرکت در کشور در زمینهٔ مواد شیمیایی دریایی تولیدکننده هستند.

هم‌اکنون 95 درصد از ملزومات دریایی که به 2500 قلم رسیده است و روغن نیز که حدود 60 درصد از تدارکات ما را تشکیل می‌دهد از داخل کشور تأمین می‌شود.

این بار نیز کشتیرانی در حوزهٔ نانو پیش‌قدم است و به‌عنوان اولین شرکت در صنعت دریایی می‌باشد که آمادگی خود را برای آزمایش میدانی در حوزهٔ استفاده از تکنولوژی نانو اعلام کرده است. ما در مدت 60 روز کاری پس از تشکیل کمیته نانو، فیلترهای سوخت را از برخی کشتی‌ها پیاده کرده و تحویل تولیدکنندگان داده‌ایم که نامه آماده بودن نمونه فیلترها نیز دریافت شده است. امیدواریم هر چه زودتر بتوانیم آزمایش میدانی را هم روی کشتی‌ها آغاز کنیم. در زمینهٔ فیلترهای سوخت مسلماً به نتیجه خواهیم رسید ولی در رابطه با فیلترهای هوا که بسیار حساس هستند واحدهای فنی باید آزمایش را انجام بدهند و از نظر فنی اطمینان حاصل کنند. همچنین در زمینهٔ ملزومات مصرفی مورد نیاز کشتی‌ها لیستی از اقلام تولیدات شرکت‌های نانو از ستاد دریافت شده است که اقدام لازم به عمل خواهد آمد.

شرکت‌های دانش‌بنیان در بحث رنگ پیشرفت‌های زیادی کرده‌اند و در بخش فناوری نانو تأییدیه مؤسسات رده‌بندی را دریافت نموده‌اند که به نوعی یک اختراع ملی محسوب می‌شود. یک‌بار باید رنگ نانو را روی کشتی امتحان کرد تا از تطابق با الزامات دریایی آن مطمئن شویم. آزمایش‌هایی که در سکوها و فراساحل انجام شد بازدهی خوبی داشت ولی این موضوع در بحث کشتی‌ها متفاوت است.

از طرفی موضوع شناسایی نیازها و تأمین بودجه از مباحث بسیار مهم در این حوزه است. ما از ستاد نانو توقع حمایت داریم که به این شرکت‌ها در خصوص بودجه تولید نمونه‌ها یاری برسانند. همان‌طور که نانو به بالارفتن میزان استفاده و مقاومت قطعات یدکی و ملزومات کمک می‌کند به همین نسبت نیز هزینه‌های تولید آن بالاست.

دربارهٔ شناسایی نیازهای داخلی باید از آغاز حرکت در این مسیر تا رسیدن به بازدهی کامل با دقت موضوع را پیگیری کنیم. امیدواریم بتوانیم از این تکنولوژی در جهت بالا بردن کیفیت و افزایش میزان زمان مصرف اقلام استفاده کنیم.

علی‌اصغر نجیمی: فناوری نانو به دستکاری مولکولی و اتمی مواد اطلاق می‌شود. زمانی که ابعاد مواد به (مقیاسی از طول) یک میلیاردم متر به زیر 100 نانو می‌رسد خواص فیزیکی، مکانیکی، شیمیایی و خواص کوآنتومی آن نیز تغییر می‌کند. به عنوان مثال همهٔ ما طلا را با رنگ زرد می‌شناسیم حال وقتی طلا را خرد می‌کنیم به گونه‌ای که ابعاد آن به زیر 100 نانو متر برسد در خواص اپتیکی می‌توان آن را به رنگ‌های مختلف از جمله رنگ سبز مشاهده کرد. یا مثلاً در آل. ای. دی‌ها، نیمه‌هادی‌ها را به ابعاد نانو متر می‌رسانند و به خاطر خواص اپتیکی‌ای که دارند کیفیت تصویر بالا می‌رود. از ویژگی‌های دیگر اینکه در ابعاد نانومتری حتی می‌توان نقطهٔ ذوب مواد را هم تغییر داد.

یکی از دلایل این خواص در ابعاد نانومتری، افزایش سطح به حجم است که با کم شدن ابعاد مواد، حجم آن بالا می‌رود مثلاً اگر یک کله قند را که سطح آن حدود نیم مترمربع است به حبه قند تبدیل کنیم و حبه قند را نیز به ابعاد کوچک‌تر خرد کنیم، به ابعاد کوچک هشت‌ضلعی تبدیل شده و سطح چند 10 برابری پیدا می‌کند، در نتیجه خاک قند آن چندصد برابر شده و با سطح آن می‌توان یک زمین فوتبال را فرش کرد. در ابعاد 10 نانومتری، سطح به حجم آن چند کیلومترمربع می‌شود که نصف تهران با همان یک کله قند فرش می‌شود. ویژگی ایدئال افزایش سطح به حجم در این است که هر چقدر ما در کاتالیست‌ها سطح بیشتری داشته باشیم واکنش بهتر انجام می‌شود که در حال حاضر کاتالیست‌ها در دنیا به نانو کاتالیست‌ها تبدیل شده‌اند چرا که ما نانو ذرات فلزی را پای کاتالیست می‌نشانیم و آنقدر حجم آن‌ها زیاد است که ما با حجم همان کاتالیست قبلی تا 20 درصد بهبود خواص کاتالیستی می‌گیریم و حال در نانو به کمک تغییر در این ابعاد و اندازه‌ها تغییرات ویژه و عمده‌ای در خواص محصول نهایی به وجود می‌آید که منجر به جهش چشمگیر خواص خواهد شد که به آن فناوری نانو می‌گوییم.

حمید دلاوری: در ایران ما بیشتر در حوزهٔ ساخت مواد نانومتری فعالیت می‌کنیم. ساخت مواد نانومتری یا با خرد کردن مواد و یا به روش شیمیایی انجام می‌شود. فناوری نانو در سال 1382 در ایران شروع شد. از ویژگی نانو در سال‌های بسیار دور هم استفاده می‌شده ولی ما قادر به تشخیص آن نبودیم. مثلاً شما در کارهای فارادیت هم نانو ذرات طلا را مشاهده می‌کنید و یا شیشه‌های رنگی کلیساها نانو دارند. در زمان جنگ بین مسلمانان و مسیحیان، شمشیری که مسلمانان در جنگ استفاده می‌کردند به شمشیر دمشقی معروف بود که در حین جنگ فقط شمشیر مسیحیان می‌شکست که در پی این اتفاق داستانی نقل شده است که مسلمانان در زمان جنگ چون شمشیر خود را به مدت طولانی در بدن مسیحیان قرار می‌دادند همین امر موجب محکم‌تر شدن شمشیرهای آنان شده بود. در حال حاضر غربی‌ها در موزه‌های خود شمشیرهای مربوط به زمان رنسانس را نگه‌داری می‌کنند. امروز با بررسی این ابزار، به جنس نانو کامپوزیت آن‌ها پی برده‌اند که از آهن و کاربیت تشکیل شده که از شکسته شدن شمشیر جلوگیری می‌کند. مشابه آن در شمشیرهای سامورایی‌های ژاپنی نیز یافت می‌شود. در چنین شرایطی هر بار ورق را می‌کشند و مجدد به هم می‌کوبند که این کار ضخامت نانویی را به وجود می‌آورد. در حوزهٔ کشتی‌سازی هم می‌توان از این روش استفاده کرد که وزن کشتی و مصرف سوخت را کاهش دهد. پس اگر مواد را به زیر 100 نانو متر ببریم خواصی متفاوت‌تر از خواص بالک و حجیم آن خواهد داشت. مثلاً اگر یک تار مو را 70 هزار برابر کوچک کنیم 70 نانو متر می‌شود. در مورد افزایش سطح و مساحت سطح، محاسبه سطح، مطرح است. سطح زیاد یک پارتیکل برآورد نمی‌شود مثلاً اگر تمام گیلاس‌ها را یک ذره در نظر بگیرید و مساحت تمام اینها را با یکدیگر جمع کنید n تا گیلاس کوچک به‌دست می‌آید و اگر آن‌ها را به یکدیگر بچسبانیم فقط سطح خارجی را داریم که اگر سطح جاذب باشد بحث جذب سولفور و جذب آب، آلاینده‌ها و آلودگی‌های موجود در آب پیش می‌آید که از آن می‌توان در بلاست واتر و یا مجموعهٔ آن استفاده کرد و در حوزه کاتالیست‌ها واکنش‌ها در سطح، اتفاق می‌افتد.

علی‌اصغر نجیمی: فناوری نوظهور نانو 20 تا 30 سال قدمت دارد و اکثر کشورها در این حوزه برنامه دارند مثلاً دولت آمریکا از سال 2000 تاکنون حدود دو میلیارد دلار برای آن هزینه و سرمایه‌گذاری کرده است که این فقط دو درصد از بودجه نانو در این کشور را شامل می‌شود. 98 درصد از سرمایه‌گذاری به شرکت‌های بزرگ مثل اپل تعلق دارد. ژاپن سالانه 5/1 میلیارد دلار هزینهٔ خود را صرف صنعت نانو می‌کند. چینی‌ها یک میلیارد دلار و کره‌ای‌ها حدود 700 میلیون دلار هزینه می‌کنند. رئیس آزمایشگاه بل می‌گوید: من هیچ صنعتی را متصور نیستم که با کمک فناوری نانو متحول نشود و این به دلیل دخیل بودن نانو در تمام پیش‌بینی‌های آینده صنعت و تکنولوژی است مثلاً در حوزه انرژی، اکثر سولاریس‌ها از فناوری نانو استفاده می‌کنند و یا باتری‌هایی که تکنولوژی اصلی خودرو هستند هم عمدتاً از این فناوری بهره می‌برند به عنوان مثال شرکت سامسونگ از نانو ذرات کروی در سیلینک خود استفاده می‌کند و قصد دارد در آینده نزدیک باتری‌هایی را طراحی کند که به واسطهٔ آن گوشی‌های تلفن همراه در چند ثانیه با حجم زیادی شارژ شوند و یا پایه سخت‌افزارهای حسگرها نانویی است. پس در نتیجه صنعت نانو نیز مانند فناوری اطلاعات یک زیرساختی است که اکثر صنایع از آن بهره می‌برند. در ایران نیز از سال 1382 ستاد نانو در کشور شکل گرفت که در آن زمان تعداد متخصصان در این حوزه بسیار اندک بود ولی امروز بیش از 35 هزار نفر متخصص و فارغ‌التحصیل، چند هزار نفر هیئت‌علمی و چند هزار نفر متخصص صنعتی در این حوزه فعالیت می‌کنند. ایران از نظر کمی در بعد علمی رتبه چهارم را دارد که می‌توان گفت آسیا در بحث نانو بسیار کار کرده است. بعد از ایران، کره و ژاپن هستند و از لحاظ کیفی نیز رتبه خیلی خوبی دارد و در بخش مقالات جزء 10 کشور برتر دنیاست. شاخص رشد کشورها انتشار مقالات ISI است. همچنین یکی از مدعوین اصلی کنفرانس‌ها و برنامه‌ها کشور ایران است. ما از هشت سال پیش هدفی را پایه‌ریزی کردیم که این مسئله فقط در سطح علمی باقی نماند و به محصولات کاربردی مبدل شود و موضوعات کلان و اساسی را حل و فصل کند که در حال حاضر 217 شرکت صنعتی در ایران محصولات نانو را تولید می‌کنند. این محصولات در 15 حوزهٔ مختلف مانند دارو، نفت و گاز، پتروشیمی، صنایع فلزی، خودرو، کشاورزی، صنایع غذایی و ... می‌باشد که موفق به تولید بیش از 600 محصول مختلف شده‌اند. اما در مورد محصولات صادراتی ایران، محصولات نانو ارزش‌افزوده خوبی می‌توانند در صنعت ایجاد کنند. گاهی اوقات محصولات نانو ارزان‌تر هستند و یا در طول دورهٔ استفاده، عمر دو برابری نسبت به محصولات عادی دارند مثلاً سابقهٔ استفاده از فیلترها اولین بار در صنعت نیروگاهی کشور بود که ما نیز با استفاده از این فیلترها عمر دو برابر آن‌ها را داریم و اگر تمام نیروگاه‌های کشور از این فیلترها استفاده کنند 700 میلیون دلار بازدهی تولید انرژی برق را پوشش می‌دهد. اخیراً مدیر یکی از نیروگاه‌های خرمشهر اعلام کرد به دلیل هوای پاکی که وارد توربین‌ها می‌شود دورهٔ تعمیرات این نیروگاه 10 روز کمتر شده است و کمترین ارتعاش داخل توربین‌ها احساس می‌شود. همین امر محصول فناوری نانو را رقابتی‌تر می‌کند و ارزش صادراتی بسیار خوبی دارد. ما در چهار سال اخیر هر ساله یک رشد 100 درصدی در فروش محصولات نانو در کشور داشتیم که در سال 1394 شرکت‌های نانو پنج میلیون دلار صادرات داشتند که این رقم در سال 1397 به 100 میلیون دلار رسید. محصولات صادراتی شامل تجهیزات، مواد و محصول نهایی است. صادرات تجهیزات آزمایشی به 30 کشور و تجهیزات صنعتی به چند کشور به‌خصوص کره و چین انجام می‌شود. حتی در دوران تحریم نیز ما محصولات نانو را صادر می‌کنیم و خط فیلترهای نانو به کره‌جنوبی صادر شده است. یکی از ظرفیت‌های ایران، عرضهٔ محصولات با تکنولوژی بالا و با قیمت رقابتی است. درحال‌حاضر کشور چین در پنج شهر مختلف شانگهای، گوآنجو، هاربین، سوجو، و ایشن دفاتری را واگذار کرده است و از ما می‌خواهند این فناوری‌ها را به صنعت چین منتقل کنیم. آخرین قرارداد ما با چینی‌ها تصفیه پساب بود که در ابتدا یک پایلوت 3000 متر مکعب خریداری کرد و حال پساب این شرکت 700 هزار متر مکعب است.

ما در حوزهٔ نانو داروها به دلیل ارزش‌افزوده کالا و قیمت مناسب نسبت به دیگر رقبا در دنیا برتر هستیم. دارویی برای خط اول درمان سرطان (شیمی‌درمانی) وجود دارد که برای درمان سرطان ریه و سرطان سینه کاربرد دارد. در واقع سمی که در دیگر داروهای شیمیایی باعث از بین رفتن سلول‌های بیمار می‌شود در این دارو به صورت کپسوله ساخته شده و فقط وارد بافت سرطانی می‌شود و در آنجا شکافته شده و فقط سلول سرطانی را از بین می‌برد و اثرات جانبی بسیار کمتری دارد. سال قبل 2/5 میلیون دلار از این نوع دارو به ترکیه و یک میلیون دلار به سریلانکا صادر کردیم.

هدف ما این است که صادرات محصولات نانو را در سال 1404 به یک میلیارد دلار برسانیم. سال گذشته نیز تجارت شرکت‌های داخلی نانو حدود چهار تا پنج میلیارد تومان بود و قصد داریم طی چند سال آینده میزان تولیدات محصولات نانو را به 1300 قلم برسانیم.

فعالیت‌های ستاد توسعه فناوری نانو در زمینهٔ صنعت دریایی:

رضا سلطانعلی‌زاده: صنعت دریایی پیش‌ران صنایع دیگر در دنیاست. برای ورود به شرکت‌های فعال در صنعت دریایی از جمله گروه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران، شرکت ملی نفتکش ایران، داک‌های مختلف و ... اگر نتوان اعتمادسازی لازم را به جا آورد این جریان منجر به شکست خواهد شد. برخی شرکت‌ها در این حیطه به نوعی خودباوری کاذب رسیده‌اند و برخی دیگر علی‌رغم خوب بودن، اعتماد به نفس لازم برای کار در این حوزه را ندارند بنابراین وظیفهٔ ستاد، به تعادل رساندن و مشارکت آن‌ها با دیگر مجموعه‌ها و تا حد ممکن حمایت فنی و مالی در این زمینه و همچنین ورود به بحث استانداردهاست. در این بین با سنجش شرایط فنی، بازار و مسائل مالی باید مسیر ورود به عرصه‌های مختلف در این خصوص را برگزید. ما حوزه فناوری کاربردی در صنعت دریایی را به 10 دسته تقسیم کرده‌ایم که در چهار دسته از این حوزه، محصولاتی داریم که می‌توانیم به صنعت دریایی ارائه کنیم. مثلاً فیلتر هوا که ورودی موتورهاست حساسیت بسیار بالایی دارد. شرکتی که در بحث فیلتر هوا توانایی پاسخگویی به صنعت هوایی کشور را دارد قطعاً در اینجا نیز توانمند خواهد بود. ما در جهت قوانین خاص در ستاد، شرکت‌ها را بر اساس توانمندی‌های آن‌ها می‌سنجیم و بررسی اعداد و ارقام بازار و رصد فنی و دیگر پارامترها را کنار هم می‌گذاریم. مثلاً در حوزهٔ آب‌توازن شرکتی را که نقش اصلی در سیستم گندزدایی و برج‌های خنک‌کننده دارد با نرخ بسیار بالا روی کار آوردیم که می‌تواند 380 هزار مترمکعب آب را تصفیه کند. پس ما شرکت‌ها را بر مبنای ظرفیت و حوزه ورودشان بررسی کردیم و استانداردها را بر اساس الزامات 2020 سازمان جهانی دریانوردی انجام دادیم. مشکل دیگر ما بحث تأییدیه‌های بین‌المللی است.

بر اساس تفاهم‌نامه با مؤسسه رده‌بندی ایرانیان شرکت‌های نانویی که برای ورود به صنعت دریایی نیاز به تأییدیه دارند با حمایت ستاد که 70 درصد هزینه را پرداخت می‌کند این مسیر کوتاه‌تر می‌شود.

در بحث هدف‌گذاری صنعت دریایی در بخش صادرات، ابتدا شرکت کشتیرانی باید یک رفرنسی باشد که در پی آن بتوانیم پاسخگوی نیازها باشیم و در قدم بعد بازارهای خارجی را پیدا کنیم. به همین منظور ما در کنفرانس‌ها و نمایشگاه‌های تخصصی شرکت می‌کنیم تا برای دوستان، بازار مورد نیاز فراهم شود.

علی‌اصغر نجیمی: شبکهٔ اصلی در فناوری نانو 38 هزار نفر و در شرکت‌های دانش‌بنیان نانو و غیرنانو 4000 شرکت هستند که بر طبق موضوعات چالشی صنایع یک مسابقه ملی برگزار می‌کنیم و ستاد فرایند آن را در قالب برنامه چالش فناوری نانو انجام می‌دهد. افراد و شرکت‌هایی که مدعی حل موضوع هستند در یک طیف مثلاً شش ماهه نمونه اولیه را می‌سازند و سپس برگزیدگان را به سمت جذب سرمایه‌گذار در این جهت سوق می‌دهیم. حدود دو سال است که این چالش وجود دارد و در این مدت شرکت‌های بزرگی مثل اسنوا، کویرتایر، نفت‌وگاز پارس جنوبی، گلرنگ و ... در این چالش حضور داشتند.

ما در فرایند نانومقیاس تمام محصولات را آزمایش و تأییدیه صادر می‌کنیم چرا که علم نانو یک علم لبه دانشی است و استانداردهای آن در ایران وجود ندارد. ما به کمک کمیته نانوی سازمان استاندارد که با حضور متخصصان دانشگاه و صنعت تشکیل شده است، استانداردهای جدید و مورد نیاز را تبیین می‌کنیم که تاکنون 95 مورد از استانداردهای ملی در حوزهٔ نانو ثبت و تبیین شده‌اند.

قانون 2020 و به کارگیر ی فناوری نانو در کاهش میزان سولفور در سوخت کشتی‌ها:

علی‌اصغر نجیمی: در بحث سوخت با سولفور کم، توسعهٔ این فناوری وظیفه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران نیست. ما در ستاد سعی کردیم که ریسک صنعت برای استفاده از این فناوری را کاهش دهیم و قبل از بهره‌برداری، مراحل توسعه و تست آن صورت گیرد. درحال‌حاضر مشکل اصلی شرکت‌های دانش‌بنیان، بازار است که بر اساس توافق با همکاران در مجموعه کشتیرانی قرار شد توسعهٔ فناوری و پیدا کردن سرمایه‌گذار برای توسعهٔ این کار در ستاد انجام شود و کشتیرانی نیز با توجه به سطح‌فنی، اسپکی‌فنی، قیمت مدنظر و مجوزهای آن را اخذ کند که همین امر برای شرکت‌های فناوری و سرمایه‌گذار کفایت می‌کند. هدف ما کاهش ریسک فنی برای شرکت خریدار است. برای کاهش ریسک بازار هم زمانی که شرکت کشتیرانی به عنوان یک شرکت بزرگ، خرید را انجام دهد شرکت‌های دیگر نیز برای خرید مراجعه خواهند کرد.

رضا سلطانعلی‌زاده: شرکت‌هایی که در زمینهٔ سوخت فعالیت می‌کنند از سال‌ها قبل روی دو موضوع کار می‌کردند: کاهش گوگرد سوخت و آب گازوئیل، که در مورد اول ما در خرداد ماه جلسه‌ای داشتیم، در آن زمان، گوگرد سوخت 3/1 درصد بود که هفته گذشته این رقم به یک درصد رسید. مشکل بزرگ در بخش کاهش گوگرد سوخت، بحث قیمت است. در بحث هدف‌گذاری مسلماً تا پایان شهریورماه به یک جمع‌بندی کلی خواهیم رسید.

در مجموع، اگر شرکت پی. ان. اف تمام تجهیزات را نصب کند باز هم نمی‌تواند پاسخگوی تمام نیازهای کشتیرانی باشد برای همین ما از چالش فناوری نانو استفاده کردیم که بر اساس آن نیازی را که متقاضی عنوان کرده است در کشور مطرح می‌کنیم و افراد و ارگان‌هایی که ظرفیت حل موضوع را دارند به ما رجوع می‌کنندکه بررسی‌های لازم صورت می‌گیرد و در صورت تأیید، وارد مرحلهٔ عمل می‌شوند. کشتیرانی نیز در این کمیته نماینده دارد.

مهدی مجید: فناوری‌های نانو می‌توانند انقلاب صنعتی نوینی را در جهان رقم بزنند. در صنعت کشتیرانی کاربرد فناوری‌های نانو به دو بخش عمده حوزهٔ "ساخت کشتی و سازه‌های دریایی" و حوزهٔ "نگهداری و تعمیرات کشتی و سازه‌های دریایی" تقسیم‌پذیر است.

حوزهٔ ساخت کشتی و سازه‌های دریایی به واسطه به کارگیری فناوری‌های نوین نانو در طی چند سال آینده دچار دگرگونی‌های شگفتی خواهد شد که چشم انتظار این تغییرات خواهیم ماند، ولی دغدغهٔ اصلی شرکت‌های مدیریت کشتی، در حوزهٔ تعمیرات و نگهداری شناورهاست که خوشبختانه فناوری‌های نانو در این حوزه، از هم‌اکنون قابل به کارگیری و استفاده است.

شکی نیست که ارائه محصولات مرغوب و با صرفهٔ نانویی مورد استقبال شرکت‌های کشتیرانی قرار خواهد گرفت و شرکت‌های دانش‌بنیان تولیدکنندهٔ موارد خدمات نانویی، نیازمند به دریافت تضمین در این زمینه نخواهند بود.

به کارگیری و توسعهٔ فناوری‌های نوین نانویی باید نقش مؤثر و تسهیلگری در دوران گذر کشور از صنایع بالادستی به صنایع پایین‌دستی و همین‌طور از فروش محصولات خام و یا نیمه‌خام به فراورده‌های ارزشمند ایفا کند.

کشورهای پیشرفته راهکارهای حمایتی گوناگونی را برای صنایع در حال توسعه خود ایجاد می‌کنند که در برگیرنده تمامی جوانب فعالیت‌های این صنایع می‌باشد. شایسته است با پیش‌بینی و برنامه‌ریزی لازم و به موقع توسط صندوق نوآوری و شکوفایی، موارد حساسی مانند استانداردسازی، تدوین قوانین مرتبط، مشاوره‌های حقوقی، تهیه پوشش‌های بیمه‌ای، تأمین تسهیلات مالی و تضامین بانکی و رفع موانع و مشکلات، امکان رشد، به کارگیری و توسعه فناوری‌ها و محصولات نانو در حوزهٔ صنایع دریایی هر چه بیشتر فراهم شود.

محمدحسین طالع‌زاری: در حال حاضر اولین اولویت برای ما قانون مصرف سوخت کم‌سولفور 2020 است که از سال 2021 پالایش آب‌توازن نیز به آن افزوده خواهد شد. البته در زمینهٔ تولید روغن سازگار با سوخت کم‌سولفور کارهای خوبی توسط متخصصان داخلی انجام شده است. به نظر من در بحث تولید سوخت که چالش فعلی شرکت ماست عدم مدیریت دانش و انسجام در جمع‌آوری آن وجود دارد که بهتر است متخصصان نانو در نهاد ریاست جمهوری و دیگر متخصصان از جمله صنعت نفت همگی منسجم شده و اطلاعات خود را به اشتراک بگذارند تا کار به نحو احسن اجرا شود. برگزاری جلسات مکرر خوب است ولی باید زمان تولید محصول را نیز مدیریت کرد و ما نیز در این جهت از هیچ کمک فنی و میدانی به تیم متخصص نانو دریغ نخواهیم کرد.

در زمینهٔ پالایش آب‌توازن کشتی‌ها باید گفت که هر کالا برای مدت خاصی قابلیت فروش دارد و این یک فرصت تجاری است که کشتیرانی در اختیار شرکت‌های دانش‌بنیان سازنده سیستم‌های پالایش گذاشته و زمان زیادی هم ندارد چرا که نصب این تجهیزات به تعمیرات ادواری کشتی‌ها گره خورده است و برنامه‌ریزی دقیق و از پیش تعیین شده‌ای را می‌طلبد.

در صورت عدم اقدام به موقع شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی، به خاطر محدودیت زمانی، نصب این تجهیزات به ناچار توسط کشورهای دیگر انجام خواهد شد و این فرصت تجاری برای شرکت‌های داخلی از بین خواهد رفت چرا که کشتی‌ها تا پایان عمر خود دیگر نیازی به این تجهیزات نخواهند داشت.

در زمینهٔ رنگ بدنه کشتی‌ها، به منظور کمک به شرکت‌های دانش‌بنیان فناوری نانو، کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران با در اختیار قرار دادن کشتی‌های خود جهت آزمایش میدانی کمک زیادی کرد ولی نتیجهٔ مطلوبی حاصل نشد. بهتر است دوستان متخصص آماده‌سازی سطح و شرایط دریا و تنوع جغرافیایی را در این زمینه در نظر بگیرند و تنها به تولید رنگ نانو اکتفا نکنند تا بتوانند اعتماد مصرف‌کننده را به دست بیاورند و موفقیت حاصل شود.

توجیه اقتصادی در به کارگیری فناوری نانو در فیلتر، سوخت و رنگ کشتی‌ها:

عبدالرضا محبی: موضوع رقابتی بودن هزینه و کیفیت برای هر محصولی از جمله محصولات نانو ضروری است. هر کشتی‌ای که می‌خواهد به داک برود مراحل زیادی را باید پشت سر بگذارد و عوامل زیادی از جمله زمان، هزینه، محل داک، محل بهره‌برداری کشتی، میزان و اسکوپ تعمیرات و توانایی یاردی که کشتی در آن داک می‌شود مدنظر قرار می‌گیرد. رنگ داک یکی از اقلام هزینه‌ساز و اساسی در تعمیرات ادواری می‌باشد. تاکنون سابقهٔ استفاده از رنگ‌های نانو بر روی کشتی‌های ناوگان را نداشته‌ایم و در خصوص رنگ‌های ضدخزه نسل جدید را روی کشتی‌ها استفاده کردیم، اطلاعی از نانو بودن اجزای آن در دست نداریم. چرا که این رنگ‌ها در ایران تولید نشده بود اما هزاران کشتی در دنیا از این نوع رنگ‌ها استفاده کرده و میزان مصرف سوخت آن‌ها کاهش داشته است. برای تمامی پروژه‌هایی که قرار است روی کشتی پیاده شود تدوین "طرح توجیه اقتصادی"، ضروری می‌باشد. حدود شش سال از حوزه نانو پیشنهاد شد که با استفاده از آب و امولسیون کردن سوخت طی یک فرایند می‌توانند درصد زیادی از مصرف سوخت را کم کنند، اما در آن مقطع نتوانستند به کلیه سؤالات مطروحه پاسخ دهند زیرا سوخت پیشنهادی بیشتر از 24 ساعت پایداری نداشت. البته هم‌اکنون اذعان دارند که با تکنولوژی‌های جدید این کار میسر شده است.

در رابطه با تولید رنگ توسط شرکت معرفی شده از طرف ستاد نانو، دو نوع رنگ را به ما پیشنهاد کردند، یکی رنگ‌های معمولی و دیگر رنگ کوآنتومی که تولید آن در دست اقدام است. قرار شد تا کامل شدن ساخت رنگ کوآنتومی ما از رنگ‌های معمولی این شرکت به‌طور آزمایشی و به‌صورت رقابتی استفاده کنیم و در جهت حمایت از تولید داخل برای دو فروند از کشتی‌های حوزه شرکت کشتیرانی دریای خزر و شرکت کشتیرانی والفجر از رنگ‌های معمولی شرکت استفاده شود. سیستم پایش عملکرد رنگ در درازمدت و تضامین مربوطه از جمله موضوعات در حال پیگیری می‌باشد. زیرا کشتی‌ای که داک می‌شود تا پنج سال دیگر قابل دسترسی نخواهد بود و هر اتفاقی برای رنگ کشتی بسیار هزینه‌ساز خواهد بود. این شرکت درحال‌حاضر رنگ ضدخزه کم اصطکاک کوآنتومی را هنوز تولید نکرده است اما قیمت تقریبی آن را حدود 60 یورو در لیتر پیش‌بینی نموده‌اند این در حالی است که نمونه خارجی مشابه پس از تخفیفات ویژه حدود 30 یورو تدارک می‌گردد.

در واقع متولی اصلی تولید سوخت در کشور شرکت ملی نفت است که پس از پیگیری‌ها و مکاتبات زیاد با وزارت نفت، تولید سوخت کم‌سولفور توسط آن مجموعه در حال پیگیری می‌باشد. ما پژوهشگاه عظیمی به نام پژوهشگاه نفت داریم که می‌تواند با به کارگیری متخصصان و دانشمندان کشور از روش‌های مدرن از جمله فناوری نانو به تولید این نوع سوخت در ایران برسند.

عبدالرضا محبی: یکی از بهترین سوخت‌های معمولی مورد استفاده کشتی‌ها درحال‌حاضر متعلق به ایران است. اکنون در دنیا نیز به روش‌های مختلفی از جمله ترکیب و به هم زدن انواع محصولات و سوخت‌ها از وکیوم باتوم گرفته تا مواد دیگر و مخلوط کردن آن‌ها و استفاده از انواع کاتالیست‌ها، سوخت‌های کم‌سولفور را تولید می‌کنند. بازار مصرف سوخت کم‌سولفور در کشور تنها محدود به ناوگان کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران و شرکت ملی نفت‌کش ایران نخواهد بود و در صورت موفقیت در تولید سوخت استاندارد از روش‌های شناخته شده از جمله به کمک فناوری نانو، ارزش‌افزوده سرشاری عاید کشور خواهد شد.

علی‌اصغر نجیمی: برای رسیدن به نتیجه، در این فناوری‌ها باید فرایندی را طی کرد که توسعهٔ ایده، تأمین مالی، مجوزها، توسعهٔ صنعتی، تستر فیلد و در نهایت توسعهٔ بازار و صادرات ضروری به نظر می‌رسد. به همین منظور مجموعه‌های مختلف باید در کنار هم باشند. من به این حرکتی که در کشتیرانی صورت گرفته ایمان دارم و قول می‌دهیم که برای کشف فناوری و اثبات آن با صبر و حوصله برنامه‌ریزی کنیم.